Η Ομάδα που λέγετε τάξη…. Βλέποντας τα πράγματα αλλιώς
Η Μαρία είναι 13 χρονών και πηγαίνει στην Α’Γυμνασίου. Στο μάθημα της γλώσσας δε συμμετέχει πολύ και είναι αρκετά απομονωμένη. Στα μαθηματικά είναι πάντα διαβασμένη, απαντάει πάντα σωστά στις ερωτήσεις του καθηγητή αλλά δεν συμμετέχει και πολύ στα κοινά της τάξης, δείχνει να δυσκολεύεται στην συναλλαγή με τους συμμαθητές της. Στο μάθημα των Αγγλικών πάλι, είναι άλλο παιδί, κοινωνική, συνεργάσιμη, δουλεύει πολύ καλά με τους συμμαθητές της, εκφράζει τη γνώμη της και δείχνει χαρούμενη.
Στη συνέλευση των καθηγητών, όπου συζητείται η πορεία του κάθε μαθητή, οι περισσότεροι καθηγητές πιστεύουν ότι η Μαρία χρειάζεται κάποιου είδους στήριξη γιατί είναι ένα παιδί κλειστό που δεν εκφράζεται και δείχνει δυσκολεμένο. Μόνο η καθηγήτρια των αγγλικών έχει την εικόνα ενός παιδιού κοινωνικού, χαρούμενου, που της αρέσει να συμμετέχει στα κοινά και που έχει πολλά δυνατά κομμάτια.
Ποια όμως είναι η αλήθειά για την Μαρία;
Όσο εστιάζουμε μόνο στη συμπεριφορά της Μαρίας το πιο πιθανό είναι να μην μπορέσουμε να βρούμε μια απάντηση που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τη στάση της. Αν όμως επιλέξουμε να ανοίξουμε την οπτική μας, να δούμε το πλαίσιο και τις δυναμικές μέσα στις οποίες λειτουργεί η Μαρία, τότε είναι πιθανό να μπορέσουμε να καταλάβουμε πολύ περισσότερα πράγματα, τόσο για την ίδια όσο και για το τμήμα της , τους εκπαιδευτικούς και το σχολείο στο σύνολό του.
Παρατηρώντας το πλαίσιο μαθαίνουμε ότι η Μαρία είναι σε ένα τμήμα που έχει κακή φήμη στο σχολείο. Οι περισσότεροι καθηγητές μπαίνουν απρόθυμα σε αυτή την τάξη γιατί ξέρουν ότι θα έχουν να αντιμετωπίσουν προκλήσεις, ειρωνεία και φωνές από τα παιδιά. Άλλοι γίνονται πολύ αυστηροί για να μπορέσουν να κουμαντάρουν τους μαθητές και άλλοι έχουν παραιτηθεί, απλά κάνουν το μάθημα και φεύγουν. Την ώρα των αγγλικών τα παιδιά ανακατεύονται με μαθητές από άλλα τμήματα και έτσι όλη η δομή της τάξης αλλάζει. Επίσης η καθηγήτρια Αγγλικών είναι ένας άνθρωπος που δίνει μεγάλη έμφαση στη λειτουργία της ομάδα, βάζει συχνά τα παιδιά να κάνουν πράγματα μαζί και σε μεγάλο βαθμό τα παιδιά αναλαμβάνουν ευθύνες στην τάξη και συμμετέχουν στον σχεδιασμό του μαθήματος με διάφορους τρόπους.
Όπως καταλαβαίνουμε η δομή της ομάδας αλλά και ο τρόπος που ο εκπαιδευτικός μπαίνει μέσα σε μια τάξη παίζει καθοριστικό ρόλο για την λειτουργικότητα και την ψυχοσύνθεση της ομάδας στο σύνολό της αλλά και του κάθε μέλους χωριστά.
Η τάξη είναι μια μικρή ομάδα, και όπως κάθε μικρή ομάδα την διέπουν κάποιες αρχές και κάποιοι κανόνες. Όταν μιλάμε για ομάδα δεν μιλάμε μόνο για το άθροισμά των μερών της. Λέμε πως η ομάδα είναι κάτι διαφορετικό από το άθροισμα των μερών της. Αντίστοιχα η τάξη δεν είναι μόνο ο καθηγητής, ο Γιάννης, η Μαρία, Ο Γιώργος κτλ, είναι και κάτι παραπάνω, είναι το σύμπλοκο δίκτυο καναλιών επικοινωνίας των μελών της τάξης, οι δυναμικές που μεταξύ των συγκεκριμένων μελών δημιουργούνται κα.
Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί μπορούν να νιώσουν τη δυναμική της ομάδας μπαίνοντας σε μια τάξη. Πόσες φορές αλήθεια, δεν βγαίνεις από ένα τμήμα και νιώθεις εξαντλημένος, και πόσες άλλες φορές δεν βγαίνεις από ένα άλλο τμήμα και νιώθεις γεμάτος και με την αίσθηση ότι κάτι καλό έχεις καταφέρει; Αυτή η αίσθηση πολλές φορές έχει να κάνει με το κατά πόσο μια ομάδα είναι λειτουργική ή δυσλειτουργική.
Σε μια λειτουργική ομάδα τα μέλη νιώθουν ασφάλεια, υπάρχει εμπιστοσύνη, εκφράζονται οι ανάγκες, η ομάδα αντέχει την κρίση/δυσκολία και την αξιοποιεί προς όφελος του μεγαλώματος και τέλος το κάθε μέλος της ομάδας αναπτύσσεται, μαθαίνει, εξελίσσεται.
Σε μια δυσλειτουργική ομάδα υπάρχει δυσκολία, τα μέλη δε νιώθουν ασφάλεια και κλείνονται, η ομάδα τείνει να δημιουργεί αποδιοπομπαίους τράγους που παίρνουν πάνω τους όλη την ευθύνη για την δυσλειτουργία του συνόλου, δημιουργείται ένα κλίμα απειλητικό (σε ένα συχνά άρρητο επίπεδο) που δεν προάγει το μεγάλωμα και τη μάθηση. Πρόκειται για ένα κλίμα που δυσκολεύει και τον εκπαιδευτικό και την ίδια τη διεργασία της εκπαίδευσης.
Το ευχάριστο είναι ότι όταν η ομάδα έχει έναν ενήμερο και σωστά εκπαιδευμένο συντονιστή τότε το κλίμα – άλλοτε πιο εύκολα και άλλοτε με περισσότερο κόπο – μπορεί να αλλάξει. Ο εκπαιδευτικός που έχει γνώσεις πάνω στη δυναμική των ομάδων δίνει έμφαση να :
- καθοδηγεί τους μαθητές - ακόμα και τους πιο δυσκολεμένους - έτσι ώστε να μπορέσουν να βρουν τη θέση τους στην ομάδα και να γίνουν ενεργά μέλη σε αυτήν.
- δημιουργεί μια ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης που βοηθάει τους μαθητές να νιώσουν μέλη ενός συνόλου και να απαλλαγούν από ταμπέλες.
- μην φοβάται την κρίση και την δυσκολία αλλά να την περιμένει και να την βλέπει σαν ευκαιρία εξέλιξης και μεγαλώματος της ομάδας
- αξιοποιεί την κρίση προς όφελος της ομάδας
- καταλαβαίνει πότε η ομάδα δημιουργεί αποδιοπομπαίους τράγους και να το θέτει στην ομάδα με τρόπο τέτοιο ώστε να προάγει τη λειτουργικότητα της.
- δημιουργεί το κατάλληλο μαθησιακό κλίμα που θα συμβάλει στην προαγωγή της μάθησης.
Όταν καταφέρνουμε να αλλάξουμε οπτική, να δούμε την ομάδα στο σύνολό της και όχι να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα μέλη, τότε μπορούμε να βρούμε πολλές απαντήσεις και λύσεις εκεί που άλλοτε νομίζαμε ότι δεν υπάρχει διέξοδος.
Η κατανόηση της δυναμικής της ομάδας είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για τον εκπαιδευτικό. Έχοντας μια άλλη οπτική μπορεί να κατανοήσει βαθύτερα τους παράγοντες που μπλοκάρουν τα μέλη μιας ομάδας, και στη συνέχεια, λειτουργώντας ως συντονιστής, να συμβάλει στην ομαλότερη λειτουργία της ομάδας και τελικά στην αποτελεσματικότερη μεταφορά της γνώσης.
Η Βαρβάρα Στεφανάκου-Ρεκλείτη, MSc., είναι οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια & ψυχοθεραπεύτρια ομάδας. Ιδρύτρια του Χώρου Προσωπικής Ανάπτυξης: Ανοιχτό Σχολείο και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Συστημικής Θεραπείας (ΕΛΕΣΥΘ). Μεγάλο μέρος της δουλειάς της έχει να κάνει με την ευαισθητοποίηση και επιμόρφωση εκπαιδευτικών και την καλλιέργεια νέων δεξιοτήτων στην εκπαίδευση.
Ο Γιάννης Παναγόπουλος είναι Life Coach και εκπαιδευτής ενηλίκων. Έχει ολοκληρώσει την εκπαίδευση του στη συστημική θεραπεία ομάδας στο Αθηναικό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ) και εργάζεται εκπαιδευτικά και θεραπευτικά τόσο με ομάδες όσο και ατομικά.
