ΝΕΥΡΟΠΛΑΣΤΙΚΌΤΗΤΑ- ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΤΕΙΤΕ ΤΗΝ ΦΥΣΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙ

Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγα ότι η ανάγνωση αυτού του άρθρου θα αλλάξει τον εγκέφαλό σας; Κι όμως, δεν είναι αστείο! Αντίθετα,  πρόκειται για σχετικά πρόσφατη, συνταρακτική ανακάλυψη μιας από τις επιστήμες αιχμής: της νευροεπιστήμης, η οποία μελετά το νευρικό σύστημα.

Η νευροπλαστικότητα είναι η εγγενής ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να δημιουργεί καινούρια δίκτυα μεταξύ των νευρώνων, να αλλάζει τους τρόπους που διεγείρονται οι συνάψεις και να μεταβάλλει τα προηγούμενα νευρωνικά κυκλώματα και δίκτυα. Είναι, με άλλα λόγια, η ικανότητα δημιουργίας νέων δικτύων αλλά και αλλαγής της δομής και της λειτουργίας των προϋπαρχόντων νευρωνικών κυκλωμάτων λόγω της έκθεσής μας σε νέες εμπειρίες, όπως είναι η εκμάθηση νέων πληροφοριών ή, βεβαίως, και νέων γλωσσών.

Η πολύτιμη ικανότητα του εγκεφάλου έγινε βαθύτερα κατανοητή μόλις τα τελευταία 40 χρόνια. Ο ψυχίατρος και νευροεπιστήμονας Eric Kandel (βραβείο Νόμπελ ιατρικής 2000) απέδειξε ότι η διαδικασία μάθησης στους ανθρώπους ενεργοποιεί  γονίδια μέσα στα κύτταρα και δημιουργεί νέες συνδέσεις μεταξύ τους. Προκύπτουν έτσι νέες οδοί οι οποίες, ανάλογα με την χρήση, μπορούν να εξελίσσονται σε λεωφόρους, όπου η διακίνηση θα γίνεται αποτελεσματικά και γρήγορα σε όλη τη ζωή.

Γνωρίζοντας τα μυστικά του εγκεφάλου, μπορούμε ως εκπαιδευτικοί γλώσσας να δημιουργήσουμε τα κατάλληλα περιβάλλοντα και ερεθίσματα για να τον «ηλεκτρίσουμε»

• Το να βοηθήσουμε τους μαθητές να καταλάβουν ότι ο εγκέφαλός τους μπορεί να αναπτυχθεί και να γίνει ισχυρότερος μπορεί  να ενισχύσει την εμπιστοσύνη τους και να βελτιώσει τη μάθηση.
• Η επανειλημμένη έκθεση σε λέξεις υψηλής συχνότητας μέσω της συμμετοχής σε ποιήματα, ιστορίες, τραγούδια, δακτυλογράφηση και δράσεις κοινής ανάγνωσης,  ενισχύει τις νευρωνικές συνάψεις και δίνει στους μαθητές την πρακτική που χρειάζονται για να γίνουν καταρτισμένοι και σίγουροι για τον εαυτό τους χρήστες της γλώσσας.
• Η διαδικασία της δημιουργίας νέων νευρωνικών δικτύων αποτελεί εξερεύνηση άγνωστου πεδίου σαν να λέγαμε, κάτι που προϋποθέτει δοκιμή και λάθος. Η ενθάρρυνση των μαθητών να δοκιμάζουν νέες εμπειρίες και να βιώνουν τα μαθήματα με συνεχή διάδραση με άλλους, ρισκάροντας το λάθος μέσα σε ένα ασφαλές συναισθηματικά περιβάλλον είναι βασικός παράγοντας επιτυχίας στην μαθησιακή διαδικασία.
• Η μάθηση μιας γλώσσας είναι modelling. Αν και ο περίπλοκος μηχανισμός της ομιλίας είναι προεγκατεστημένος κατά την γέννηση, η ακοή και η μίμηση ενισχύει και δημιουργεί νευρωνικά δίκτυα. Η εκμάθηση της γλώσσας είναι τόσο αποτελεσματική όσο και το πλήθος των μοντέλων στα οποία εκτίθεται ο μαθητής. Έτσι εξηγείται και η πολυμάθεια γλωσσών σε μικρή ηλικία.
• Όταν οι μαθητές ενθαρρύνονται να αντλήσουν από την δική τους κρίση και αναλυτική ικανότητα, να εξερευνήσουν μόνοι τους την νέα γνώση δηλαδή, αντί αυτή να τους «σερβίρεται» έτοιμη,  τότε η δημιουργία νέων συνάψεων είναι ταχύτερη και οι δεσμοί ισχυρότεροι, ώστε οι μνήμες που θα προκύψουν να είναι πλούσιες και διαρκείς.
• Αν και μπορεί να μας εκπλήσσει, οι έρευνες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος μαθαίνει καλύτερα μέσα από την κίνηση και αυτό αφορά όχι μόνο τα μικρά παιδιά, αλλά και τους εφήβους και τους ενήλικες. Η ενσωμάτωση λοιπόν  διαδραστικών παιχνιδιών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την ενίσχυση της πλαστικότητας του εγκεφάλου. Στην πραγματικότητα, έχει αποδειχθεί ότι αυτή η μορφή μάθησης αυξάνει τη δραστηριότητα του προμετωπιαίου φλοιού.  
• Στο πλαίσιο της προσφοράς κινήτρων, είναι θετικό να προσπαθούμε να παίξουμε με ενίσχυση και ανταμοιβή, όπως παραδοσιακά γίνεται, για να συμμετάσχουν τα παιδιά στη μάθηση. Η επιθυμία για «επιβίωση» στο συγκεκριμένο περιβάλλον κινητοποιεί τον εγκέφαλο και οι ορμόνες που εκλύονται από τα συναισθήματα της χαράς και της ικανοποίησης είναι καταλύτες νευρογένεσης.

Και μην ξεχάσετε να θυμηθείτε:

• Όσο περισσότερες αισθήσεις εμπλέκονται στην μαθησιακή διαδικασία, τόσο πιο αποτελεσματική, ταχύτερη και μονιμότερη η μάθηση!

Ο λύκος κι αν εγέρασε….

Τι γίνεται όμως με τους ενήλικες; Ευτυχώς, τα υπέροχα νέα αφορούν και εμάς! Οι μηχανισμοί της πλαστικότητας παραμένουν ενεργοί και στον ενήλικο και συμβάλλουν στη λειτουργία της μνήμης, της μάθησης και της συνεχούς προσαρμογής στις μεταβολές του κόσμου που μας περιβάλλει, αποτυπώνοντας ουσιαστικά στα κύτταρα και τις συνάψεις τις διαδοχικές εμπειρίες του ανθρώπου. Έχει αποδειχτεί σήμερα ότι η νευροπλαστικότητα αποτελεί μία διεργασία που διατηρείται σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, ακόμη και σε πολύ προχωρημένη ηλικία. Ξεπερνώντας τα δεσμά των γονιδίων, ο άνθρωπος μπορεί να

Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Regensburg  στην Γερμανία ανακάλυψαν ότι η εκμάθηση μιας νέας δεξιότητας επιδρά ανατομικά στον εγκέφαλο, αυξάνοντας την φαιά ουσία. Η συνεχής έκθεση σε νέες εμπειρίες μάθησης λοιπόν φαίνεται ότι είναι η κινητήρια δύναμη για την αδιάκοπη ανακατασκευή του εγκεφάλου μας.

Ευτυχώς για όλους μας, μπορείς να διδάξεις ένα γέρικο σκυλί νέα κόλπα… και νέες γλώσσες, φυσικά!

Έφη Κυρικάκη, NLP Trainer, Ακαδημαϊκή Διευθύντρια του Προγράμματος Educational Coaching, Metamathesis / Εισηγήτρια Επαγγελματικών  Προγραμμάτων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

MetaMathesis, Empowering Education

Ενδεικτικές Πηγές

Schwartz J., and Kandel E.,(2000) Principles of Neural Science

Draganski B., Gaser c., Busch V., Schuierer G., Bogdahn U., May A.  (2004) Neuroplasticity: Changes in grey matter induced by training, Nature 427, 311-312

Chaddock L, Hillman CH, Buck SM, Cohen NJ (2011) Aerobic fitness and executive control of relational memory in preadolescent children. Med Sci Sports Exerc 43:344–349

Herting MM, Nagel BJ (2012) Aerobic fitness relates to learning on a virtual Morris water task and hippocampal volume in adolescents. Behav Brain Res 233:517–525